Łączność czy Komunikacja Elektroniczna?

Nowa ustawa Prawo Komunikacji Elektronicznej (PKE) ma zastąpić dotychczasowe Prawo Telekomunikacyjne (PT). Równocześnie PKE ma implementować zapisy z Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z dnia 11 grudnia 2018 roku.

Jest to poważne prawne wyzwanie dla ustawodawcy oraz dla operatorów mających wdrożyć PKE. Obecne PT liczy 235 Artykułów zgromadzonych na 242 stronach. Projekt nowego PKE liczy 411 Artykułów na 265 stronach. Pamiętając ile wysiłku trzeba było włożyć w uporządkowanie prawne PT, również dla uporządkowania prawnego PKE będzie potrzeba wiele pracy.

Na początek postanowiłem sprawdzić tłumaczenia tej Dyrektywy, zapewne z języka angielskiego na język polski.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1972 z dnia 11 grudnia 2018 r. ustanawiająca:

• ang.… European Electronic Communications Code
• niem.… europäischen Kodex für die elektronische Kommunikation
• franc.… le code des communications électroniques européen
• pol… Europejski kodeks łączności elektronicznej (o jest inaczej, dlaczego?)

W treści dyrektywy do opisu sieci i usług wykorzystuje się również termin: electronic communication, electronische Kommunikation, communications électroniques, łączność elektroniczna (ponad 400 razy w tekście). A z kolei termin telekomunikacja (w każdym z języków) występuje tylko kilkanaście razy jako nazwa sektora lub jako część nazwy wskazanej instytucji.

Przyjmując, że już mamy w powszechnym użyciu termin [Urząd] Komunikacji Elektronicznej (UKE) oraz propozycję tytułu ustawy PKE, widać „odmienność” w tłumaczeniu istotnego słowa kluczowego na język polski.

Po przedstawieniu tego problemu w LinkedIn pojawiło się wskazanie na źródło takiego przetłumaczenia – zapis w słowniku terminologii IATE UE, w którym: kilkakrotnie electronic communications jest tłumaczone jako łączność elektroniczna z wyjątkiem tłumaczenia Urząd Komunikacji Elektronicznej. I tak się dzieje od 2002 roku, gdy UKE o tej nazwie powołano w grudniu 2005. Nikogo nie zdziwiła taka rozbieżność tłumaczenia.

Drugim argumentem tłumaczy jest zapis w Wikiprawnej. Jest to prawnie profesjonalny zapis łączności elektronicznej, który po zamianie na komunikacja elektroniczna nabiera większej poprawności, jak np. ostatnie zdanie:

...Dotychczas zasadniczym elementem usługi łączności elektronicznej było przekazywanie sygnałów w sieci. Europejski kodeks łączności komunikacji elektronicznej, w związku z rozszerzeniem tego pojęcia, obejmuje nim usługę dostępu do internetu, usługi łączności komunikacji interpersonalnej z wykorzystaniem numerów i bez wykorzystania numerów oraz usługi polegające całkowicie lub częściowo na przekazywaniu sygnałów, takie jak usługi transmisyjne stosowane na potrzeby świadczenia usług łączności komunikacji pomiędzy maszynami (urządzeniami) oraz na potrzeby nadawania...

Przyjrzyjmy się terminowi „łączność”. Uwaga: nie jest to historia rozwoju łączności, telekomunikacji czy radiokomunikacji w Polsce.

Termin łączność był wykorzystywany już w początkach XX wieku na oznaczenie środków łączności, nawiązania łączności czy też oznaczenia wojsk łączności zwanych też radiotelegraficznymi. Jego pochodzenie jest kojarzone z ros. связь (pol. połączenie).

Technika i edukacja

W latach 20-tych uruchamiano kursy radiotechniczne, w tym w Państwowej Szkole Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda (PSBMiE) oraz w Politechnice Warszawskiej. W latach 1924/1925 wprowadzono specjalizację radiotechniczną oddzieloną od telekomunikacji. Centralne Warsztaty Radiotelegraficzne w 1920 przekształcono je w Centralne Zakłady Wojsk Łączności (CZWŁ), a w 1927 przemianowano zakłady na Państwową Wytwórnię Łączności (PWŁ).

W 1928 założono Instytut Radjotechniczny, który w 1934 przekształcono w Państwowy Instytut Telekomunikacji działający (przerwa 1939-1944) do 1951, gdy podzielono go na Przemysłowy Instytut Telekomunikacji oraz Instytut Łączności działający do dzisiaj. Od lat 50-tych istnieje też Wojskowy Instytut Łączności.

W Politechnice Warszawskiej w 1950 z Wydziału Elektrycznego oddzielono katedrę prądów słabych (radiotechnika), tworząc Wydział Łączności, który w 1966 przemianowano na Wydział Elektroniki. Podobnie było w Politechnice Wrocławskiej. Zmiana nazwy była podyktowane szerszym zakresem pracy naukowo-dydaktycznej Wydziału.

Obecnie tylko Technika zachowały jeszcze nazwy: łączność.

Wojsko

W latach 1918–1921 łączność radiowa w Polsce, z uwagi na działania wojenne, była niemal wyłączną domeną sił zbrojnych. Wojsko Polskie przejęło niemieckie i austriackie stacjonarne stacje radiotelegraficzne. Już w 1919 r. sformowano pierwsze jednostki łączności. Równolegle utworzono wojskową szkołę kształcącą instruktorów radiotelegrafii oraz Centralne Warsztaty Radiotelegraficzne. W latach 1921-1939 istniały 3 Pułki Łączności (z Batalionami Telegraficznymi). W Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie (podczas IIWŚ) istniały Bataliony i Kompanie Łączności.

W LWP Były Brygady , Pułki i Bataliony Łączności wielokrotnie reorganizowane. Obecnie istnieje tylko jeden Batalion z nazwą Łączności, ale też Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki, Węzły Łączności oraz Centrum Informatyki i Łączności, a także Centrum Wsparcia Teleinformatycznego Sił Powietrznych. Mamy też Wojska Obrony Cyberprzestrzeni. Nazwa Wojska Łączności jest jeszcze w użyciu.

Administracja państwowa

Wraz z powstaniem II RP utworzono Ministerstwo Poczt i Telegrafów (od lutego 1919). Pod taką nazwą Ministerstwo to funkcjonowało, z przerwami 1923-1927 oraz 1939-1944 do 1955, kiedy to na wniosek Bieruta przekształcono go w Ministerstwo Łączności (może, aby było zgodne z radzieckim Министе́рство свя́зи СССР, obecnie jest to Министерство цифрового развития, связи и массовых коммуникаций Российской Федерации – wg. tłumacza Google’a jest to Ministerstwo Rozwoju Cyfrowego, Komunikacji i Mediów Federacji Rosyjskiej).

Ministerstwo Łączności istniało do lipca 2001. Po czym dział administracji łączność trafił do Ministerstwa Infrastruktury, potem Transportu i Budownictwa, aby w 2011 razem z działem informatyzacja odnaleźć się w Ministerstwie Administracji I Cyfryzacji, a od 2015 tylko w Ministerstwie Cyfryzacji.

W międzyczasie z działu łączność wycofano sprawy telekomunikacyjne, ograniczając go jedynie do spraw poczty.

Ustawodawstwo

W ustawach pojęcie łączności pojawiło się w dekrecie z dnia 11 marca 1955, gdzie stwierdzono, że:

… Łączność powołana jest do zaspokajania potrzeb administracji państwowej i gospodarki narodowej oraz kulturalno-bytowych potrzeb ludności w dziedzinie porozumiewania się na odległość, jak również w zakresie radiofonii i telewizji…

i używane były frazy: środki łączności, zakłady łączności, łączność pocztowa, usługi łączności itp.

W ustawie z 31 stycznia 1961 usunięto większość z wystąpień pojęcia łączność, pozostawiając tylko ministra-, dziennik-, ustawa o-, -łączności.

W ustawie z 1990 (wielokrotnie nowelizowanej) pozostał tylko tytuł ustawy o łączności oraz minister właściwy do spraw łączności. W ustawie z 16 lipca 2004, Prawo telekomunikacyjne (potem wielokrotnie nowelizowanej) pojawiają się frazy: łączność głosowa, wzajemnej łączności, łączności elektronicznej (2razy), łączność kolejowa, łączność radiowa, systemy łączności oraz frazy: komunikacja głosowa, komunikacja elektronicznej, komunikacja w systemie, środki komunikacji, komunikacji ruchomej.

[Z Wikipedii] Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej (Prezes UKE) jako centralny organ administracji rządowej został ustanowiony z dniem 14 stycznia 2006 r. – na mocy ustawy z dnia 29 grudnia 2005 r. o przekształceniach i zmianach w podziale zadań i kompetencji organów państwowych właściwych w sprawach łączności, radiofonii i telewizji (Dz. U. z 30 grudnia 2005 r. Nr 267, poz. 2258). Ustawa określiła zasady przeniesienia zadań i kompetencji organów państwowych w sprawach łączności, radiofonii i telewizji oraz reguluje zasady, zakres i tryb przekształceń w administracji łączności.

Jak z powyższego widać, Urząd miał się też zajmować koncesjami na nadawanie programów radiowych i telewizyjnych.

Nie jest znanym, kto ustalił taką nazwę urzędu, ale była (jest) to nazwa dokładnie odwzorowująca Office of Electronic Communications podana w Słowniku IATE.?

Nowe PKE.

Obecnie, jak wiemy, jest przedstawiony projekt ustawy Prawo komunikacji elektronicznej, w której termin: 

• łączność występuje tylko 34 razy, np. jako: wzajemnych łączność, usługi łączności wewnątrzunijnej, łącznością bezprzewodową, europejski kodeks łączności elektronicznej, łączności brzeg – statek, łączności kolejowej (dotyczy ruchu kolejowego), łączności statek powietrzny – Ziemia, systemów łączności na potrzeby obronne, utrzymywania łączności, celów łączności, spraw łączności, łączności ruchomej. 
• komunikacja występuje aż 548 razy, a w połączniu z elektronicznej 284 razy.

Definicje

Podajmy jeszcze definicję terminu łączność według Encyklopedii PWN:

1. «związek lub kontakt z kimś lub z czymś»
2. «dział komunikacji dotyczący przekazywania wiadomości» (to jest warte uwagi)
3. «specjalne oddziały wojskowe, których zadaniem jest utrzymywanie kontaktu z poszczególnymi jednostkami»

Sięgnijmy też do Regulaminu Radiokomunikacji (RR), stanowiącym integralną część Konstytucji ITU:

Pkt. 1.3 RR stanowi, że pod nazwą telekomunikacja rozumie się: „dowolny sposób transmisji, emisji lub odbioru: znaków, sygnałów, pism, obrazów i dźwięków lub danych dowolnego rodzaju - przewodowo, radiowo, optycznie oraz za pomocą innych systemów elektromagnetycznych”.

W dyrektywie UE) 2018/1972 oraz w żadnej innej od Dyrektywy 2002/21/EC z marca 2002 nie ma definicji electronic communications – jest za to definicja electronic communication network oraz electronic communications services (tutaj podano wersję ang. i pol.): 

electronic communications network’ means transmission systems, whether or not based on a permanent infrastructure or centralised administration capacity, and, where applicable, switching or routing equipment and other resources, including network elements which are not active, which permit the conveyance of signals by wire, radio, optical or other electromagnetic means, including satellite networks, fixed (circuit- and packet-switched, including internet) and mobile networks, electricity cable systems, to the extent that they are used for the purpose of transmitting signals, networks used for radio and television broadcasting, and cable television networks, irrespective of the type of information conveyed;

sieć łączności elektronicznej” oznacza systemy transmisyjne, niezależnie do tego, czy opierają się na stałej infrastrukturze lub scentralizowanym zarządzaniu zasobami, oraz, w stosownych przypadkach, urządzenia przełączające lub routingowe oraz inne zasoby, w tym nieaktywne elementy sieci, które umożliwiają przekazywanie sygnałów przewodowo, za pomocą radia, środków optycznych lub innych rozwiązań wykorzystujących fale, w tym sieci satelitarnych, stacjonarnych (komutowanych i pakietowych, w tym internetu) i sieci ruchomych, elektroenergetycznych systemów kablowych, w zakresie, w jakim są one wykorzystywane do przekazywania sygnałów, w sieciach nadawania radiowego i telewizyjnego oraz sieciach telewizji kablowej, niezależnie od rodzaju przekazywanej informacji;

Konkluzja

Biorąc powyższe pod uwagę naley doprowadzić o zgodności nazwy i treści nowej ustawy (PKE) z Dyrektywą, którą ta ustawa ma w całości implementować. Istnieją dwa rozwiązania:

1. Zgodzić się z tłumaczami Dyrektywy co do terminu „łączność elektroniczna i w tym duchu poprawić nazwę i treść projektu ustawy.
2. Podtrzymać już wprowadzone w polski obieg prawny termin „komunikacja elektroniczna” i wtedy doprowadzić do poprawienia tytułu i treści tej Dyrektywy oraz słownika terminologicznego IATE UE.

Ja opowiadam się za drugim rozwiązaniem z dodatkowymi sugestiami:

1. Należy w tekście projektu PKE usunąć wszystkie terminy „łączność” – z wyjątkiem gdy są one nazwami zewnętrznymi dla tej ustawy. I tak przykładowo należy odpowiednio zmienić: komunikacja głosowa, wzajemnej komunikacji łączności, komunikacji elektronicznej, i nawet komunikacja kolejowa, komunikacja radiowa, systemy komunikacji, …
2. Warto też zmienić występujące w ustawie pojęcie telekomunikacja na pojęcie komunikacja elektroniczna, z wyjątkiem gdy dotyczy to nazw własnych. Pytaniem jest czy dalej będzie przedsiębiorca telekomunikacyjny, czy też może powinien to być przedsiębiorca komunikacji elektronicznej. Takie ujednolicenie ułatwi zrozumienie całości treści ustawy.
3. Należy też dążyć do ograniczenia liczby występujących fraz komunikacja elektroniczna poprzez usunięcie przymiotnika elektroniczna, wszędzie tam, gdy z kontekstu wynika, że o taką komunikację właśnie chodzi.

Przypisy

[1] LinkedIn (dostęp tylko dla użytkowników) 

[2] Słownik Terminologii IATE

[3] Wikiprawna - Łączność elektroniczna

[4] Historia Instytutu Łączności

[5] Powołanie Wydziału Łączności Politechniki Warszawskiej