Technika czy Technologia?

• Jest to materiał przygotowany na posiedzenie Zespołu Terminologii Informatycznej, w związku z dyskusją o poprawnym stosowaniu pojęć: technika oraz technologia.
• Po posiedzeniu został uzupełniony o nowe informacje, między innymi o wyniki ankiety oraz o podobnym problemie  w języku niemieckim i francuskim.
• [aktualizacja 14.12.2020] Definicja Prof. Miodka, Projekt Komunikatu, 

Początki techniki sięgają czasów prehistorycznych. Od połowy XVII wieku notujemy znacząco szybszy rozwój techniki, szczególnie elektrycznej i parowej. Poprzez wiek XIX i XX, kiedy nastąpił rozwój techniki telekomunikacyjnej i informacyjnej. Oczekiwaliśmy też, że wiek XXI będzie kontynuację rozwoju techniki, ale czytając aktualne treści w mediach widzimy tylko podkreślanie postępu technologicznego. Poszukajmy odpowiedzi na pytanie, co się stało z techniką?

Definicja techniki i technologii

Pośród wielu, znanych od lat definicji pojęcia techniki i technologii, przypomnijmy, że (na podstawie słownika PWN)

technika (stgr. τέχνη, technē „sztuka, rzemiosło, kunszt, umiejętność”) - jest dziedziną ludzkiej działalności powodującej z wykorzystaniem wiedzy wytwarzanie wyrobów i wywoływanie zjawisk niewystępujących naturalnie w przyrodzie. Jest to też wyuczona i wyćwiczona umiejętność wykonywania jakichś czynności.

technologia (gr. technē+logos) - dziedzina techniki zajmująca się opracowywaniem i przeprowadzaniem procesów wytwarzania lub przetwarzania surowców, półwyrobów i wyrobów w komponenty, elementy oraz w gotowe wyroby.

Stąd technika jest dziedziną korzystającej z wiedzy, projektowania, technologii wytwarzania komponentów oraz złożonych z nich gotowych wyrobów, często z wykorzystaniem technologii produkcji masowej, a także z organizacji i zarządzania produkcją. Postęp techniczny jest wynikiem zaprojektowania i skutecznego wykonania wersji zmodernizowanej lub całkiem nowej wykorzystującej usprawniające dotychczasowe rozwiązania techniczne i technologiczne. Do korzystania z obiektów i urządzeń technicznych przeważnie wystarczy znajomość instrukcji użytkownika oraz serwis techniczny.

Z kolei do opracowania i wykorzystania technologii, metody, wytwarzania czy przetwarzania czegoś wymagana jest wiedza technologa. Wiedza ta nie jest potrzebna użytkownikowi, korzystającemu z urządzenia technicznego wykorzystującego tę technologię. Oczywistym jest, że jednym z warunków postępu technicznego jest postęp technologiczny.

Takie pojmowanie pojęćia techniki i technologii było i jest dla wielu znane i zrozumiałe inżynierom i technikom oraz pracownikom uczelni technicznych i powinno też być znane powszechnie. Niestety od początku XXI wieku w treściach w mediach zaczęło się pojawiać coraz więcej pojęcia technologii z zanikaniem pojęcia techniki. Początkowo nie powodowało to większego zaniepokojenia, a tylko wśród niektórych techników budziło zdziwienie.

Łatwo odkryto, że przyczyną jest „naturalne” tłumaczenie ang. technology na pol. technologię. A z początkiem lat 2000-nych takich tłumaczeń, w związku z przygotowaniem wejścia Polski do UE, było wiele i to szczególnie w dokumentach prawnych. Potem z wielu zapisów z tych, już będących po polsku, dokumentów korzystali prawnicy oraz dziennikarze powielając błąd tłumaczenia.

Dzisiaj okazuje się, że w bazie IATE (Wielojęzykowy słownik terminów występujących w dokumentach UE) jest wpis o rozróżnieniu techniki i technologii na podstawie artykułu prof. Łuckiego przy tłumaczeniu terminu technology na co się zwraca uwagę tłumaczom. Niestety chyba niewielu tłumaczy z tego korzysta.

Rozumienie ang. technology

Termin ang. technology przed XX wiekiem był rzadko używany – na przykład do opisu edukacji technicznej jak Massachusetts Institute of Technology. Termin zyskał na znaczeniu po przypisaniu mu w początkach lat 1900, treści z niemieckiego terminu „Technik”!. Później jeszcze wielokrotnie modyfikowano definicję tego terminu – inną dla nauk społecznych i inną akceptowaną przez naukowców. Z czasem „technology” była rozumiana jako metody techniczne, umiejętności, procesy, techniki, narzędzia i surowce w danej określonej dziedzinie – np. „space technology”. Współcześnie „technology” samodzielnie oznacza aktualny stan wiedzy ludzkości o wykorzystaniu istniejących zasobów dla wytworzenia pożądanych produktów i zaspokojenia potrzeb.

Podsumowując powyższe streszczenie fragmentu wpisu z en: Wikipedii , wyraźnie widać, że ang. technology, to pol. technika. To dlaczego jest tyle „pomyłek”?

Specjalista z PWN (Mirosław Bańko, Hasło technika i technologia, Witryna PWN, 11.02.2006, ) stwierdził: …Zapewne niektóre przykłady zastosowania słowa technologia można by, bardziej tradycyjnie, zastąpić słowem technika. Słowo technologia brzmi jednak bardziej uczenie (nie bez wpływu obecnej w nim cząstki -logia), a ponieważ od dawna było używane w podobnym znaczeniu, więc nie budzi w nas podejrzeń. Neosemantyzmy w ogóle trudno zwalczać, gdyż ich obcość – w przeciwieństwie do zapożyczeń właściwych – jest słabo widoczna. A w dodatku polska, tradycyjna technologia i angielska technology to fałszywi przyjaciele tłumacza – ze względu na bliskość znaczeń o wiele trudniejsi do zdemaskowania.

To powielanie błędu tłumaczenia stało się tak nagminne, że dla wielu młodszych czytelników, a nawet dla części techników technologia w tym „nowym” pojęciu stała się pojęciem naturalnym, nawet jak nie było to całkiem zrozumiałe w danym kontekście. Trzeba też czasem przywołać do porządku nawet pracowników uczelni technicznych, pytając ich czy pracują na Politechnice, czy na Politechnologii?

• Wydział Elektroniki i Technik Informacyjnych Politechniki Warszawskiej => Faculty of Electronics and Information Technology, Warsaw University of Technology
• Katedra Technologii Informacyjnych, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu => Department of Information Technology, Poznan University of Economics and Business
• Wydział Podstawowych Problemów Techniki, Politechnika Wrocławska => Faculty of Fundamental Problems of Technology, Wrocław University of Science and Technology

Warto więc tutaj stwierdzić, że technology jako rzeczownik niepoliczalny odpowiada technice, a jako policzalny a technology odpowiada technologii (przykłady z bloga Macieja Malinowskiego ):

• Many people are afraid of modern technology. => Wielu ludzi boi się współczesnej techniki.
• Technology has changed a great deal since the war => Technika bardzo się zmieniła od czasu wojny.
• This is not a technology that we use in the world any more. => Tej technologii już się na świecie nie stosuje.
• They are using technologies that are over twenty years old. => Używają technologii, które mają ponad dwadzieścia lat.

Szczególną zasługę w objaśnianiu różnicy pomiędzy techniką i technologią ma Pan Prof. Łucki, publikując, wielokrotnie przywoływany, artykuł pt. „ Proszę... nie mówmy "technologia" na technikę! . Niestety nawet i on spotkał się z tym błędem, gdyż prezentując w artykule książkę Paula Lowe'a „The Management of Technology” , przygotowywaną do tłumaczenia na polski, przyjmował, że jej tytuł będzie poprawnie przetłumaczony na „Zarządzanie techniką”. Niestety książkę wydano pod tytułem: „Zarządzanie technologią” - jej tłumacz chyba nie zrozumiał tłumaczonej treści.

Definicja terminu "technologia" a "technika" (inne przykłady)

Poszukując odpowiedzi na pytanie z tytułu, znajdujemy ciekawe wypowiedzi oraz różne definicje słownikowe.

Jan Miodek, Rozmyślajcie nad mową - kariera technologii   (…) Wielu moich znajomych przedstawicieli nauk ścisłych źródeł mody na technologię doszukuje się w języku angielskim, w którym ma ona znacznie szerszy zakres użycia niż u nas, bo jest też odpowiednikiem naszej techniki. Słusznie zauważa jeden z tychże kolegów znany ze swych lingwistycznych zainteresowań fizyk prof. Bernard Jancewicz, że słynny Massachusetts Institute of Technology jakże często błędnie nazywany jest u nas "instytutem technologicznym", podczas gdy jest on "instytutem technicznym" odpowiednikiem naszej politechniki.

Marian Kuraś, Informatyka a coraz nowsze pojęcia informatyczne, (…) Następnym pojęciem, powszechnie wykorzystywanym w nieprawidłowy sposób, jest "technologia". Wprawdzie przyjęło się ono na naszym gruncie językowym, ale razi posiłkowanie się nim kontekście informatycznym. Powszechne jest nieuzasadnione operowanie pojęciem technologii informatycznych, zamiast technik informatycznych. Przyczyną jest nie w pełni poprawne tłumaczenie z literatury anglojęzycznej błędnie tam używanego pojęcia technology. Identyczne kłopoty mają nasi koledzy z metodologią (methodology). Bezpośrednie tłumaczenie z języka angielskiego spowodowało upowszechnienie złożonego pojęcia "metodologia projektowania", która w języku polskim oznaczałaby naukę o metodach projektowania systemów nauki (techniki) badania informacji.

Słownik współczesnego języka polskiego (Reader’s Digest Przegląd: Warszawa 1998):

• Technika - całokształt sposobów, narzędzi i umiejętności stosowanych do wytwarzania dóbr materialnych i opanowywania przyrody.
• Technologia - proces wytwarzania określonych dóbr; metoda obróbki i przeróbki materiałów; także nauka o tych procesach.

Jan Stanisławski, Wielki słownik polsko-angielski, Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna: Warszawa 1969

• Technika - wytwarzanie dóbr materialnych.
• Technologia - 1. nauka o metodach przeróbki i obróbki materiałów, 2. technika.

Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych, Świat Książki: Warszawa 2000:

• Technika - środki, sposoby i czynności związane z wytwarzaniem dóbr materialnych.
• Technologia - (nauka o) metoda(ch) przeróbki i obróbki materiałów.

Nowa encyklopedia powszechna PWN  Wydawnictwo Naukowe PWN: Warszawa 1997:

• Technika - Tworzone przez człowieka środki materialne i składające się na wiedzę techniczną reguły posługiwania się tymi środkami oraz ich projekty stosowane do zdobywania, przekształcania wykorzystywania dóbr materialnych. Np. technika budowlana, elektroniczna, budowy maszyn, górnicza, medyczna, rolnicza… Encyklopedia podaje, że działalność badawczą w dziedzinie techniki prowadzą nauki techniczne, a ogół wiadomości o sposobach przetwarzania surowców i produkcji stanowi technologię.  

Podobnie jest w języku niemieckim

W Niemczech Zachodnich, z powodu błędnego tłumaczenie ang. technology na niem. Technologie, które ma oznaczać mniej więcej to samo co Technik, rozpowszechniło się w polityce, biznesie i mediach od lat 60. Na przykład w reklamie produktu, technika była/jest często określana jako technologia, a nie technika, aby produkt techniczny wyglądał na bardziej wartościowy. Gdy ktoś mówi o najnowszej technologii w związku z pojazdami, w rzeczywistości ma na myśli technikę pojazdów.

W języku angielskim, zwłaszcza z wpływami amerykańskimi, faktycznie istniejące słowo technics jako odpowiednik niemieckiej Technik, jest rzadko używane. Wszystko, co w języku niemieckim poprawnie nazywa się Technik, w języku angielskim nazywa się technology. Dlatego termin Technologie jest często używany nieprawidłowo w odniesieniu do Technik. Jednak zakres znaczeń angielskiej technology jest znacznie szerszy niż niemieckiej Technologie, gdyż obejmuje Technik, sprzęt, narzędzia, metody, programy komputerowe, systemy i procesy techniczne. W związku z tym należy zachować ostrożność podczas tłumaczenia z języka angielskiego na niemiecki [na podstawie Technologie w de:wikipedia].

Również w języku francuskim

Pod względem etymologicznym słowo fr. technique pochodzi od greckiego słowa τέχνη („technè”), które oznacza „produkcję” lub „wytwarzanie materiałów”. Słowo technologie, które weszło do języka francuskiego w roku 1656, oznacza naukę technik (z greckiego tekhnè, „technika” i logos, „mowa” lub „nauka”). Często dochodzi do pomieszania techniki i technologii. Wynika to z niezrozumienia angielskiego terminu technology. W sensie pochodnym, a co za tym idzie, techniki, które razem tworzą nową domenę przemysłową, nazywane są technologiami.

Tak więc w informatyce co najmniej cztery technologie następują po sobie:

• pierwsza generacja: lampy próżniowe i programowanie przez okablowanie;
• druga generacja: obwody drukowane, tranzystory i asembler;
• trzecia generacja: układy scalone i tzw. języki zaawansowane;
• mikrokomputery: mikroprocesory i dialogi przez interfejsy graficzne;

Jacques Ellul opublikował w 1988 roku pracę zatytułowaną „Le Bluff Technologique”. Potępia w niej niewłaściwe użycie tego słowa, które niewolniczo naśladuje amerykańskie użycie, które jest bezpodstawne. Słowo technologie, niezależnie od współczesnego wykorzystania mediów, oznacza dyskurs o technice. [na podstawie Technique lub Technologie w wikipedia.fr].

Prawo nowych technologii

Niestety to nie koniec tej historii. Po 2005 roku w blogach prawniczych zaczął się pojawiać termin „prawo nowych technologii” bez dokładniejszego zdefiniowania. A poprawnie to powinno być, jeśli już, „prawo dotyczące technologii”, a dokładniej „prawo dotyczące techniki”. Pojawił się blog „Prawo Nowych Technologii” .

Pojedyncze kancelarie ogłaszały powoływanie praktyk prawa nowych technologii wskazując, że tym samym stają się specjalistami od praw dotyczących telekomunikacji i informatyki – np. prawo własności intelektualnej, prawo patentowe, prawo telekomunikacyjne, prawo ochrony danych osobowych, zawieranie umów teleinformatycznych, itp.

W 2008, a potem w 2014 próbowano zdefiniować ten termin we wpisie w Wikipedii, ale administratorzy go usuwali, nie widząc w nim cech encyklopedyczności oraz odpowiednich źródeł. W 2015 roku wydano pracę pt. „Prawo nowych technologii” , ale nie zdobyła ona większej popularności – nie była czytana w bibliotekach uczelnianych. Ale blog dalej istnieje.

Pojawiły się ogłoszenia o prowadzeniu studiów licencjackich oraz podyplomowych „Prawa Nowych Technologii”. W obiegu istnieje też termin postęp technologiczny, nowe technologie, itp. mające wpływ na rozwój gospodarczy i społeczny, wymagające coraz większej prawnej regulacji. Termin technologia stał się tak powszechny, ale też mało zrozumiały, co można czasem zauważyć w samej treści jego zastosowania .

Szukamy rozwiązania

Wskazując na prawie już powszechne niepoprawne używanie pojęcia technologia, trzeba podać technikę (tak – technikę) efektywnego przekonania do poprawnego rozróżniania tych pojęć. Nie jest to proste zadanie, zmienić – często już silnie wpojone – przyzwyczajenia.

Korzystając z uprzejmości członków Zespołu Terminologii Informatycznej, zaproponowałem test z szybkiego wyboru „prawidłowego” przypisania pojęcia technika oraz technologia w polskiej frazie tłumaczonej z angielskiego. W teście wzięło udział 7 osób - informatyków i w czesci również inżynierów.

Wynik testu jest pokazany w  Aneksie. Z tego wyniku widać, że prawie ½ fraz zostało przypisanych wyłącznie „technice”. Następnie kolejne ¼ fraz dla większości we frazie pojawia się „technika”, a dla jakieś części, aż do równowagi 50/50 „technologia”. Dopiero w pozostałej części, w przewadze, ale nie wyłącznie wiodącą jest „technologia”. Warto tutaj zauważyć, że nie wszystkie odpowiedzi być poprawne. Ale też już ta reprezentacja pokazuje trend – tutaj poprawny. Istotną uwagą jest też, że często znaczenie danej frazy jest uzależnione od szerszego kontekstu w jakim jest zastosowana.

Nowe poszukiwania rozwiązania

W kolejnym kroku zbierałem ciekawsze użycie pojęcia technologia:

• Nowa technologia
• Postępy technologii
• Prawo nowych technologii
• Prawnicy od technologii
• Kobiety w technologiach
• Ministerstwo rozwoju pracy i technologii
• Konferencja Filozofia Technologii
• Technologie cyfrowe w biznesie
• Postęp technologiczny zmienia gospodarkę
• Nowa technologia może wyeliminować żywych aktorów z telewizyjnych reklam
• Nowa technologia magazynowania
• Technologia zdefiniuje medycynę
• Zredukować ilość czasu i energii, jaką poświęcają technologii cyfrowej,
• centrum globalnej dyskusji technologicznej.
• technologia Rozszerzonej Rzeczywistości VR
• polska diaspora technologiczna
• najbardziej zaawansowane technologie internetowe nie zastąpią kontaktu
• lepszą współpracę z technologią w celu uzyskania optymalnych wyników biznesowych.
• w technologie szybkiego internetu
• Zegarmistrzostwo było wtedy wiodącą technologią

Szczególnym przykładem jest nazwa nowego Ministerstwa rozwoju pracy i technologii, gdy kiedyś był Komitet Nauki i Techniki, a teraz jest np., Festiwal Nauki i Techniki, mamy też Urząd dozoru technicznego, ale też Agencję Technologii Medycznych i Taryfikacji (Rolą Agencji jest wspomaganie ministra właściwego ds. zdrowia w procesie podejmowania decyzji dotyczących finansowania świadczeń lekowych i nie lekowych w systemie ochrony zdrowia – gdzie tam jest ta technologia?).

Może w ten sposób przybliżymy się do wypracowania zasad używania tego pojęcia w aktualnym świecie. A „niestety” pojęcie technologia już praktycznie wyparło z użycia pojęcie technika.

Propozycje definicji "technika", "technologia" w sferze teleinformatyki

Będę wdzięczny za zweryfikowanie tych propozycji:

1. Technika informacyjna (lub techniki informacyjne?)– urządzenia oraz inne formy umożliwiające wysyłanie, przetwarzanie, analizowanie i odbieranie danych tworzących informacje.
2. Technika przetwarzania informacji – urządzenia oraz inne formy umożliwiające przetwarzanie danych tworzących informacje.
3. Technika informatyczna – urządzenia informatyczne (sprzęt cyfrowy oraz oprogramowanie), a także wiedza dotycząca ich wytwarzania oraz użytkowania
4. Technika cyfrowa – urządzenia oparte na elementach oraz oprogramowaniu działającym w technologii cyfrowej
5. Technologia informacyjna – sposób wykorzystania technik informacyjnych do przetwarzania informacji.
6. Technologia przetwarzania informacji – sposób przetwarzania (dystrybucji, przekształcania, pozyskiwania) informacji.
7. Technologia informatyczna – sposób wykorzystania urządzeń informatycznych
8. Technologia cyfrowa – sposób realizacji operacji na elementach dyskretnych.

Komunikat Zespołu Terminologii Informatycznej (projekt - jeszcze w dyskusji) dotyczący używania terminu technologia w nowym znaczeniu.

Zespół Terminologii Informatycznej przypomina, że termin technika odnosi się do metod, systemów i urządzeń, które są wynikiem praktycznego wykorzystania wiedzy naukowej. W języku angielskim równoważny jest termin technology refers to methods, systems, and devices which are the result of scentific knowledge being used for practical purposes. Jednakże, wobec niepoprawnego tłumaczenia z języka angielskiego, termin technology jest powszechnie tłumaczony jako technologia w znaczeniu metod, systemów, produktów, usług, które zapewniają przetwarzanie znaczących ilości informacji, wykorzystując do tego istniejące rozwiązania i urządzenia teleinformatyczne.

Tym terminem technologia posługują się dziennikarze, prawnicy, ekonomiści – humaniści i rzadziej inżynierowie. Tym samym zanika używanie poprawnego terminu technika. Podobny problem występuje również w obszarze języka niemieckiego i francuskiego.

Wobec powyższego, Zespół uważa, że obecnie nie ma już możliwości zmiany trendu używania terminu technologia w tym kontekście znaczeniowym - dlatego należy uznać takie nowe rozumienie tego terminu za językowo poprawne.

Jednocześnie Zespół zwraca się do profesjonalnych informatyków oraz osób z wykształceniem technicznym z apelem o używanie, w mowie i piśmie w opracowaniach naukowych, zawodowych i edukacyjnych, pojęć technika i technologia w dotychczasowym znaczeniu. Zespół Terminologii Informatycznej przy Radzie Języka Polskiego.

Podsumowanie

Pokuszę się (jest to tylko moje osobiste zdanie) o podanie recepty na poprawienie swoich umiejętności w rozróżnianiu i stosowaniu pojęć technika lub technologia we frazach umieszczanych w określonym kontekście:

I na koniec mogę tylko w ślad za Prof. Z. Łuckim ponowić apel o poprawne rozróżnianie i stosowanie tych pojęć.

Proszę... nie mówmy
na "technologię" technika!

2020.10.20 | 1999.01.30

Jest to kopia artykułu Prof.Z. Łuckiego z Biuletynu AGH nr 63/1999.
Artykuł ten jest ważny dla rozumienia czym jest technika a czym technologia.

ANEKS:

Wyniki testu badania rozumienia pojęć:  technika i technologia.